Bert Altena opent de online Zin-in-Zondag-bijeenkomst en heet iedereen welkom.
Vanmorgen zal Hans Alma vertellen over ‘Het verlangen naar zin, de zoektocht naar resonantie in de wereld’. Daarna volgt een gesprek met haar.

Egbert Hovenkamp leest van Simon Vinkenoog het gedicht ‘Alles of niets’ voor.

Hans Alma is wetenschapper, verbonden als hoogleraar Geestelijke Zorg en Religieus-Humanistische Zingeving aan de VU in Amsterdam. Hiervoor had ze een gasthoogleraarschap Hedendaags Humanisme in Brussel. Daarnaast heeft ze een coachingspraktijk, van waaruit ze als docent en trainer universiteiten en organisaties helpt de bronnen van energie, wijsheid en creativiteit te ontdekken.
Centraal aandachtspunt daarin is voor haar de rol van verbeeldingskracht en kunst in het zoeken naar zin.

Mensen zoeken naar ‘zin’, om met de uitdagingen van deze tijd om te gaan, maar ‘zin’ is volgens Hans iets anders dan ‘betekenis’ of ‘betekenisbeleving’. Verlangen naar zin gaat dieper dan een cognitieve activiteit en is geworteld in vroegkinderlijke ervaringen als warmte, voeding en koestering, die een beleving van acceptatie en waardering geven, die het idee van ‘de wereld is goed voor mij’ laten ontstaan. Deze vroegkinderlijke ervaringen zetten zich in ons vast en blijven in ons doorwerken in hoe we de wereld tegemoet treden. De wereld als een veilige plek is de ruimte-dimensie van het verlangen naar zin.

Daarnaast kleuren ervaringen uit het verleden de menselijke idealen, beelden en dromen, de wensen voor de toekomst, een meer ideologische dimensie in het verlangen naar zin.
Levensbeschouwelijke tradities kunnen religieus en niet-religieus zijn; denk bij het laatste bijvoorbeeld aan het humanisme. Vanuit die tradities maken we ons een voorstelling van hoe de wereld óók zou kunnen zijn, wat goed leven en goed samenleven betekent. Die beelden zijn zowel begrenzend (ze bepalen onze normen en waarden, geven richtlijnen voor ons handelen) als grens-ontsluitend (ze verruimen onze blik, laten zien wat er zou kunnen zijn). Dit is de spirituele dimensie.

Wanneer we ons losmaken van tradities, kan dat bevrijdend werken, maar het betekent ook dat we nieuwe vormen en nieuwe taal moeten vinden voor dat wat in een meer seculiere samenleving belangrijk voor ons is. Zygmunt Bauman spreekt in die context van het ‘verlies van existentiële en morele gevoeligheid’. Wanneer de publieke ruimte ‘neutraal’ wordt ingericht, wordt levensbeschouwing een onderwerp voor het privédomein en dat kan goede onderlinge uitwisseling en samenwerking op dat terrein bemoeilijken.

De ‘grote’ levensbeschouwelijke verhalen kunnen ons helpen om boven het eigenbelang uit te stijgen. Een voorbeeld daarvan is het verhaal van de Simoerg, een groep van alle vogels van de wereld die op zoek gaan naar hun ‘koning’, degene die leiding kan geven aan hun bestaan. De reis vereist dat ze dat wat vertrouwd en bekend is, achter zich laten en zich overgeven aan de omstandigheden. Aan het einde van de reis blijkt dat ze al die tijd op weg waren naar zichzelf, dat met ieders unieke eigenheid onlosmakelijk verwikkeld waren in het grote geheel. Je kunt hier en hier verder lezen.

Het verhaal is een beeldspraak voor een maatschappelijk symbool voor het zoeken naar een ‘pluralistisch wij’, waarin sprake is van respect en verdraagzaamheid tegenover andere opvattingen en praktijken. Een andere term daarvoor zou kunnen zijn ‘entangled humanism’ (verstrengeld humanisme), zoals beschreven door William Connolly in zijn boek ‘Facing the planetary’ (2017). De wereld is geen vaststaand iets, maar is continue een ‘wereld in wording’ door wat iedereen eraan bijdraagt. Het is belangrijk om daarin minder individueel te kijken en de wederzijdse afhankelijkheid te zien tussen alle bestaansvormen op klein en groot niveau. Om alles en iedereen te laten gedijen en duurzaamheid te waarborgen, zijn creativiteit en verbeeldingskracht nodig. De spiritualiteit in levensbeschouwelijke tradities kan daarvoor een waardevolle inspiratiebron zijn.

Hans Alma kwam van hieruit op de gedachte van ‘de spiritualiteit van het mogelijke’: een gemeenschappelijk streven naar goed leven en goed samenleven met erkenning van de fundamentele openheid van ons bestaan in een wereld die voortdurend verandert en die we niet in onze grip hebben.

Zonder zekerheden voelen we ons kwetsbaar, maar hoop en vertrouwen in onze medemens kan desondanks leiden tot goed (samen)leven. Daarvoor is het van belang dat we met aandacht kijken naar de wereld om ons heen en dat we de unieke kwaliteiten van andere organismes en dingen diep in ons opnemen, zonder daarbij voortdurend onze eigen behoeftes centraal te stellen. Door te kijken vanuit compassie kunnen we de kracht in de ander en de rest van de planeet mobiliseren. Compassie en empathie helpen bovendien om tot heling te komen, tot heiliging, tot heel-wording, zowel in onszelf als in relatie tot de ander. Verbeelding helpt dan om te visualiseren wat er nu nog niet is en daar naartoe te werken. Door die verbeelding te trainen, en de spiritualiteit van het mogelijke te omarmen, kunnen we tot transformatie komen, omdat we dan beter in staat zijn via kritische reflectie het perspectief van de ander, van het andere, te kiezen en te leren begrijpen.

Hans Alma heeft in haar boek een verbeeldingscyclus ontwikkeld waarin 6 stappen onderscheiden worden, namelijk aandacht, associatie, experiment, anticipatie, expressie en reflectie.

• Aandachtig kijken: welke nieuwe mogelijkheden zie ik?
• Associatie: wat neem ik mee aan ervaringen, kennis, levenservaring om in deze situatie iets nieuws te kunnen zien?
• Experiment: hoe kan ik experimenteren met nieuwe ideeën in dialoog met anderen, om zo gezamenlijk te zoeken naar nieuwe mogelijkheden?
• Anticipatie: hoe kan ik de nieuwe handelingsmogelijkheden, voortvloeiend uit de experimenten, inzetten om met elkaar een verandering te realiseren?
• Expressie: hoe kan ik de verandering in woorden, daden en vormen tot expressie brengen?
• Reflectie: hoe kan ik in dialoog met de ander de voorgestelde verandering toetsen aan ieders belang en daarna realiseren?

En vervolgens leidt reflectie weer tot aandacht – een levenslang leerproces, dat persoonlijke of door een groep gedragen waarden, idealen en doelen kan verhelderen en nieuwe kan doen ontstaan. Aandacht, compassie en zorg zijn daarbij zeer belangrijk, gezien de grote ecologische vraagstukken van deze tijd. Iedereen kan vanuit de unieke eigenheid bijdragen aan het grotere geheel – de Simoerg!

Kees Richters zingt het lied: De eerste, de beste, de bloei is uit.

Bert Altena heet Hans Alma welkom via Zoom. Er is nu gelegenheid om vragen te stellen.

• De zoektocht naar zin heeft met taal (benoemen van begrippen, delen met anderen) te maken, maar ook met rituelen. Welke plek hebben rituelen in de spiritualiteit van het mogelijke?

H.A.: Het gaat om uitdrukkingsvormen als taal, (beeldende) kunst, omgeving vormgeven met verhalen en rituelen die (weer) tot ons kunnen spreken. Rituelen versterken taal en hebben een verbindende kracht.

• Zit er ook een spanningsveld in de verbeeldingscyclus tussen het maakbare en de ruimte krijgen voor het ontvankelijke?

H.A: Die verbeeldingscyclus kan goed werken in organisaties, waarin je staat voor een gezamenlijke uitdaging, en om in het proces zelf datgene wat je gemeenschappelijk hebt, samen te ontwikkelen.

• De grote oude religieuze tradities zijn de schatkamers van de gezamenlijke verbeelding wanneer we ze de ruimte geven. In het Humanisme zoekt ze ook ruimte voor de religieuze dimensie en het ons verbinden met een groter geheel en uit te doen stijgen boven onze persoonlijke behoeftes.
• ‘ik ben niet gelovig maar ik kan mij geen leven zonder geloven voorstellen’.

Geloven is voor mij geen identiteitsverklaring maar iets wat er is en kleur geeft aan mijn handelen. Edel Maex (Belgische Zenleraar) zegt: ik ben geen Boeddhist maar ik laat mij inspireren door het Boeddhisme. Ik (H.A.) laat mij inspireren door verhalen en rituelen uit de christelijke en andere tradities

Egbert Hovenkamp draagt tot slot zijn ‘ter-plekke-poeem’ voor: ‘Het verlangen zingt zich alle dagen zin’. De volledige tekst van ervan vind je hier.

Bert Altena bedankt een ieder voor de aanwezigheid.

De volgende bijeenkomst is op zondag 6 juni 2021.
De lange versie van dit verslag vind je hier.
Voor het terugkijken van de bijeenkomst klik je hier.